بازسازی: روز جهانی زن و تاریخچه پیدایش آن

روز 8 مارس (17 اسفند) مطلبی تحت عنوان "روز 8 مارس روز جهانی زن مبارک باد!" در وبلاگ "بازسازی" منتشر شد. نگارنده پس از درج آن به اطلاعات مختلف و بعضاً متضادی در محیط اینترنت دست یافت که منشأء پیدایش این روز را با اختلافاتی توضیح میدادند. این یافته ها انگیزه ای شدند، تا با جمع آوری و ترجمه و تنظیم و مقایسه اطلاعات موجود، مقاله قبلی تغییر کرده و در شکل تکمیل یافته کنونی مجدداً منتشر شود.

در طی بازنویسی مقاله روشن شد، که روز جهانی زن از ابتدا و بصورت کنونی آن بعنوان "8 مارس روز جهانی زن" وجود نداشته، و مناسبت خاصی در قرن نوزدهم در ارتباط با این روز هم قابل اثبات نیست، بلکه طی چندین دهه، مبارزات، جنبش های متعدد و بزرگداشت روز زن در روزهای مختلف ماههای فوریه و مارس، بتدریج تکوین یافته، عاقبت به تعیین روز "8 مارس روز جهانی زن" در سال 1921 رسیده است! اما چهره ای که در این رابطه از انتهای قرن نوزدهم همواره در همه فعالیتهای نظری، مطبوعاتی، سازماندهی،عملی، سیاسی و تشکیلاتی تا سال 1921 حضور و نقش تعیین کننده ای داشته، بدون تردید کلارا زاتکین است.

کلارا زاتکین، هم در تأسیس اولین مجله مروج حقوق زنان کارگر در سال 1892 در برلین، هم در کنگره هفتم انترناسیونال سوسیالیستی (انترناسیونال دوم) در سال 1907 در کپنهاگ، هم در "کنفرانس زنان سوسیالیست" همین کنگره، و هم در کنفرانس دوم زنان کمونیست (کمینترن، انترناسیونال سوم) در مسکو در سال 1921 بیشترین نقش را در اعلام یک روز جهانی زن و سپس اعلام 8 مارس بعنوان چنین روزی ایفا کرده است. براستی میتوان با قطعیت از کلارا زاتکین بعنوان قابله تولد "8 مارس روز جهانی زن" نام برد!

کلارا زاتکین بعدها بعنوان نماینده ای از فراکسیون حزب کمونیست، رئیس سنی مجلس آلمان نیز (رایشتاگ) در 30 سپتامبر 1932 در برلین بود، که در آن، حزب نازی ها ("حزب سوسیالیست ملی کارگران آلمان NSDAP") به اکثریت آراء دست یافته بود. کلارا زاتکین 75 ساله، طی 40 دقیقه سخنرانی خود با صراحت به خطر بزرگی که ظهور فاشیسم در آلمان و جنگ، بشریت را تهدید میکرد اشاره کرد و همه زحمتکشان آلمان را فراخواند تا با تشکیل یک جبهه واحد (از سوسیال دموکراتها و کمونیست ها) فاشیسم را به شکست بکشانند. او 9 ماه بعد و در روز 20 ژوئن 1933 در شهر مسکو درگذشت.*1

***

روز جهانی زن در سال 1401 با دوره ای از مبارزات شجاعانه مردم ایران علیه نظام سلطه گری بربرمنشانه رژیم اسلامی همزمان شده است، مبارزاتی که زنان جامعه، بدون تردید پیشتازان آن را تشکیل داده و رادیکال ترین جناح سیاسی آن را میسازند. بزرگداشت این روز بین المللی تاریخی، همچنین بزرگداشت و تایید نقش زنان مبارز در تحولات سیاسی کنونی و آتی ایران نیز است.

بسیاری از مردم از چگونگی پیدایش و نقش روز 8 مارس در تاریخ معاصر جهان مطلع نیستند. رسانه های تبعیض گر و ضد کمونیست غربی همواره واقعیت سرچشمه و قدرت این روز بزرگ را پرده پوشی کرده ا ند. پس از نابودی توطئه گرانه اتحاد جماهیر شوروی و اردوگاه کشورهای سوسیالیستی، جعل تاریخ و انجام تاریخ نویسی جدید دولتی در اروپا بنحو گسترده ای رواج یافته است.

در این میان بطور خاص، این رسانه ها و دولت های آلمان و فرانسه هستند که تاریخ سازی جعلی را با صرف مالیات اکثریت مردم یعنی کارگران و زنان بطور سازمانیافته ای عملی میکنند. امروزه بطور گستاخانه ای کانال تلویزیونی اول دولتی آلمان: "آ- ار- د ARD" و کانال تلویزیونی دولتی دوم این کشور: "ز- د- اف ZDF" و کانال های تلویزیونی مشترک دولتهای آلمان و فرانسه یعنی: "آر- ت Arte" و کانال "فونیکس Phönix" تمام وقت به کمونیسم زدایی از تاریخ اروپا و جهان مشغول هستند. هدف آنها آشکارا حذف کمونیست ها و جعل یک تاریخ جدید برای اروپا بدون نقش جنبش کمونیستی است. حذف این واقعیت نیز که برای اولین بار از سوی کنگره زنان کمینترن (انترناسیونال سوم) در سال 1921 در مسکو روز 8 مارس بعنوان روز جهانی زن اعلام گردید به این تاریخ سازی جعلی تعلق دارد.

باید در چنین شرایطی بویژه، و علیرغم نقش جریانات راست افراطی و تبلیغات سوء استفاده جویانه آنها در موضوع حقوق زنان و شعار "زن، زندگی، آزادی" به ریشه های واقعی پیدایش این روز مهم جهانی اشاره کرد. باید حقایق تاریخی را در این ارتباط روشن ساخت و نباید در برابر هوچیگری دسته جات فمینیست راست، شبه فاشیستی و شریک در قدرت و جنگ در کشورهای امپریالیستی و نوع ایرانی آنها مرعوب شد.

مکرراً نقل شده است که تعیین روز 8 مارس بمثابه روز جهانی زن گویا به اعتصاب و اعتراضات کارگران صنایع تنباکو و پارچه بافی نیویورک در روز 8 مارس در سال 1857 مربوط است که 15 هزار نفر از زنان کارگر در آن برای کاهش ساعات کار، دستمزدهای بیشتر، حق رأی عمومی و خاتمه کار کودکان دست به اعتصاب زده، و به خیابانها رفتند. در این تظاهرات گویا شعار "نان و گل سرخ" ظاهر میشود که باید به علامت خواست امنیت اقتصادی و کسب استانداردهای بهتر زندگی کارگران تعبیر گردد. مخالفین این تاریخ نگاری معتقدند، نه در تاریخ نگاری جنبش کارگری آمریکا و نه در تاریخ نگاری فمینیسم آمریکایی چنین واقعه ای در چنین روزی قابل رد یابی نیست! این گروه از پژوهشگران معتقدند که منشأء 8 مارس برای اولین بار در دهه 50 میلادی و از سوی نیروهای غیر چپ در فرانسه ساخته شده است. هدف چنین عملی نیز گسستن ارتباط روز جهانی زن از تاریخ جنبش کمونیستی در قرن بیستم و اعلام این روز جهانی از سوی کنگره زنان کمینترن (بین الملل کمونیستی) در سال 1921 در مسکو است. در زیر تلاش میشود بر اساس مدارک موجود در محیط اینترنت و با ترجمه از زبانهای مختلف، شرحی حدوداً موثق از تاریخ پیدایش روز 8 مارس ارائه گردد.

کنگره هفتم انترناسیونال سوسیالیستی (انترناسیونال دوم) از تاریخ 18 تا 24 اوت 1907 در شهر اشتوتگارت (آلمان) برگزار میگردد. 884 نماینده از 25 کشور در این کنگره حضور می یابند. از آن میان چهره های مشهور مارکسیست این دوره اروپا نظیر روزا لوگزامبورگ، کلارا زاتکین و آگوست ببل از آلمان، ولادیمیر لنین و ژولیوس مارتوف از روسیه و ژان ژورز از فرانسه جزء شرکت کننده گان این کنگره بودند. در این کنگره در کنار مسئله احتمال بروز یک جنگ بزرگ میان قدرتهای اروپایی و موضوع شیوه برخورد به استعمار، مسئله زن و حق رأی برای زنان نیز مورد بحث واقع میشود.

کنگره هفتم انترناسیونال سوسیالیستی (انترناسیونال دوم) در موضوع "مسئله زنان" قطعنامه ای را بتصویب رساند. طی این مصوبه، احزاب سوسیالیستی خود را متعهد میساختند، که با تمام نیرو برای دستیابی به حق رأی زنان دست به مبارزه بزنند، بدون اینکه در این مبارزه با زنان بورژوا- فمینیست راست متحد شوند. از آنجا که فمینیست های راست ضمن خواست حق رأی زنان، در همان حال اما علیه احزاب سوسیالیستی نیز مبارزه میکردند.

دو روز بعد در همین کنگره و از روزهای 26 تا 27 اوت به ابتکار 58 نماینده از 13 کشور یک کنفرانس بین المللی زنان سوسیالیست برگزار شد. در این کنفرانس، تشکیل یک دفتر اطلاعات زنان سوسیالیست نیز بتصویب رسید. اعضاء این دفتر، کلارا زاتکین از آلمان را بعنوان اولین مسئول آن انتخاب نمودند. این دفتر همچنین نشریه "برابری" را که از سوی کلارا زاتکین در این کشور منتشر میشد ارگان رسمی بین الملل زنان قرار داد.*2

در ایالات متحده نیز برای اولین بار در روز 28 فوریه 1909، خواست تعیین روز 28 فوریه بعنوان روز ملی زنان آمریکا اعلام شد. مبتکر این اقدام کمیته زنان حزب سوسیالیست آمریکا (Socialist Party of America) *3 بود و پیشنهاد اعلام این روز نیز از سوی فعال حقوق زنان این حزب یعنی ترزا مل کیل Theresa Malkiel مطرح گشته بود. او در سال 1909 بعنوان عضو کمیته ملی زنان این حزب انتخاب شده بود. دلیل او در تعیین یک روز بعنوان روز زنان نیز به ارج گذاری از اعتصاب زنان کارگر در سال قبل در نیویورک مربوط میشد. در سال 1908 کارگران زن تنباکو و نساجی ها در شهر نیویورک (مانهاتان) دست به اعتصاب زده و خواهان شرایط بهتر کار گشته بودند. در همین سال و در همین شهر نیویورک نیز یک اعتصاب موفقیت آمیز دیگر بمدت 8 هفته انجام و ادامه یافت که در آن 20 هزار کارگران زن نساجی (پیراهن دوز) شرکت کرده بودند.

آنچه که به اثبات نقش زنان سوسیالیست آمریکا در اعلام یک روز ملی زنان در آمریکا برمیگردد، متن تلگرامی است که از سوی زنان سوسیالیست آمریکایی بمناسبت برگزاری این روز در سال 1911 وجود دارد. این تلگرام به مصوبه ای از سوی کمیته زنان حزب سوسیالیست آمریکا اشاره میکند که براساس آن، روز یکشنبه آخر ماه فوریه هر سال را بعنوان روز مبارزه برای حق رأی زنان اعلام نموده است.

انترناسیونال سوسیالیستی (انترناسیونال دوم) سپس در کنفرانس کپنهاگ خود در سال 1910، به پیشنهاد کلارا زاتکین برگزاری مراسم سالانه یک روز برای زنان را بتصویب رساند. او یکی از اهداف خود را در طرح این پیشنهاد کسب حق رأی عمومی برای زنان ذکر کرد. این پیشنهاد زاتکین حمایت 100 زن شرکت کننده در این کنفرانس از 17 کشور را بدست آورد، اما روز برگزاری جشن جهانی زنان یعنی 8 مارس بعدی معین نگشت.

مصوبه کنفرانس کپنهاگ در این رابطه مقرر داشت:

"همگام با پرولتاریای مسلح به آگاهی طبقاتی و سازمانیافته در تشکلهای اتحادیه ای، زنان سوسیالیست همه کشورها هر سال یک روز را بعنوان روز زنان در کشورهای خود قرار میدهند. این روز در وحله اول در خدمت تبلیغ برای حق رأی زنان خواهد بود. برگزاری مراسم های روز زنان باید یک کاراکتر بین المللی داشته و از پیش و با دقت آماده گردند."

در همین حال، به نظر نویسنده گان سازمان بین المللی کار "آی ال او ILO"، آنچه که تعیین یک روز جهانی زن را بازهم به جلو انداخت وقوع یک آتش سوزی بزرگ در روز 25 مارس سال 1911 در k Triangle Shirtwaist-Fabriنیویورک بود، که طی آن 146 کارگر زن جوان کشته شدند که اکثراً نیز از میان زنان کارگر مهاجر بودند.

برای اولین بار در سال 1911 روز جهانی زن در روز 19 مارس در کشورهای دانمارک، آلمان، اتریش و ایالات متحده برگزار گشت. انتخاب روز 19 مارس قرار بود بر ماهیت انقلابی روز جهانی زن تأکید کند. به این دلیل که این روز، روز 18 مارس یعنی روز یادبود جانباختگان شهر برلین در انقلاب ناکام 1848 و جانباختگان کارگران در انقلاب کمون پاریس در سال 1872 را یاد آوری میکرد.

در سالهای بعد همچنان یک روز در یکی از روزهای ماههای فوریه و مارس در اکثر کشورهای پیشرفته صنعتی بمثابه روز جهانی زن جشن گرفته میشد. انقلاب دموکراتیک روسیه در فوریه سال 1917 اما بطور قطعی و مشخص در پیدایش روز 8 مارس نقش مهمی ایفا کرد.

سرانجام این زنان شجاع کارگر از محلات فقیر نشین شهر پتروگراد پایتخت امپراطوری روسیه بودند که در روز 8 مارس سال 1917 (در تقویم رایج کشورهای اروپایی بجز روسیه) تحت رهبری حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه برای اعتراض به گرسنگی، پایان دادن به جنگ امپریالیستی و بازگشتن همسران و فرزندان خود از جبهه های جنگ دست به تظاهرات زدند. جمعیتی متشکل از 128 هزار زن کارگر اعتصابی در پترو گراد در روز 8 مارس 1917 با شعارهای: نان! نابود باد جنگ! نابود باد حکومت مطلقه! به خیابانها آمده و مرتباً بخشهای مختلفی از کارگران، سربازان و دهقانان هم به آنها پیوستند. طی مبارزات گسترده زنان و کارگران در روزهای 8 مارس تا 16 مارس 1917 عاقبت تزار در حال جنگ روسیه وادار به استعفاء گشته، نظام کهن سلطنتی سرنگون شد، و روسیه به یک جمهوری مبدل گشت. در انقلاب سوسیالیستی اکتبر که تنها 8 ماه بعد و تحت رهبری حزب کمونیست روسیه و لنین بوقوع پیوست، برای اولین بار در تاریخ، یک زن، الکساندر کولونتای، بعنوان وزیر در یک دولت، آنهم دولت بزرگترین کشور جهان انتخاب گشت. طی سالهای پس از انقلاب اکتبر نیز این روز مرتباً و در 8 مارس بعنوان روز زن در روسیه شوروی جشن گرفته میشد.

دومین کنفرانس بین المللی زنان کمونیست در مسکو در سال 1921 آخرین لحظه تاریخی است که به روز 8 مارس بمثابه روز جهانی زن بمفهوم امروزی شکل داده است. با پیشنهاد هیئت نماینده گی زنان بلغارستان و تصویب اکثریت نماینده گان حاضر، برای ارج گذاری بر نقش زنان پتروگراد که ناقوس سرنگونی تزاریسم را در روز 8 مارس بصدا در آوردند، روز 8 مارس برای اولین بار بمثابه روز جهانی زن اعلام گردید.

در این کنفرانس همچنین، کلارا زاتکین نیز که در این تاریخ از رهبران حزب کمونیست آلمان بود، در یک سخنرانی به موضوعات مربوط به شرایط سیاسی اروپا، جنبش سوسیالیستی، اتحاد شوروی و حقوق زنان پرداخت.*4

کلارا زاتکین در کنار فریدریش انگلس

از چپ به راست: فردیناند سیمون (1862-1912)، فردریکه سیمون با نام فامیلی اصلی ببل (خواهر آگوست ببل، 1869-1948)، کلارا زاتکین (1933-1857)، فریدریش انگلس (1895-1820)، یولی ببل، آگوست ببل (1913-1840)، ارنست شاتنر، رگینا برنشتین و ادوارد برنشتین (1932-1850). هتل Löwen Bendlikon در زوریخ سوئیس سال 1893.

فریدریش انگلس دو سال پس از این ملاقات، در اوت 1895 در لندن درگذشت. آگوست ببل از سال 1892 تا مرگ خود در سال 1913 یکی از دو فرد رهبری دوگانه حزب سوسیال دموکرات آلمان بود. او در میان دو جناح راست و چپ حزب، معرف جناح میانی حزب است. ادوارد برنشتین همان تجدید نظر طلب مشهور است، که معتقد بود طبقه کارگر دیگر نباید از طریق انقلاب، بلکه از طریق سیاست رفرمهای پارلمانی برای سوسیالیسم مبارزه کند. ادوارد برنشتین در این مقطع در تبعید لندن بسر میبرد و به خط مشی تجدید نظر طلبی روی آورده است. او در رهبری حزب حضور نداشت، اما از نویسنده گان اصلی ارگانهای حزب بود. کلارا زاتکین (36 ساله در این عکس) در این مقطع مسئول نشریه زنان حزب سوسیال دموکرات آلمان است- نشریه "برابری". او به همراه روزا لوکزامبورگ در برابر جناح رفرمیست ادوارد برنشتین در حزب، جناح رادیکال حزب سوسیال دمکرات را معرفی میکند.

عکس و توضیح در اینجا در روز 15 مارس به مطلب وبلاگ اضافه شده اند.

اکبر تک دهقان

22 اسفند 1401- 13 مارس 2023

www.j-shoraie.blogspot.com

فصول منتشر شده "یک برنامه سیاسی برای جمهوری دموکراتیک ایران" (انتشار سوم):

http://radikaldemokratik.blogspot.com/2023/01/blog-post.html

--------------

توضیحات

*1- نطق کلارا زاتکین بعنوان رئیس سنی موقت نشست افتتاحیه مجلس آلمان (رایشتاگ) در 30 سپتامبر 1932 در برلین. این ویدوئو تا دقیقه 4.40 مربوط به سخنرانی کلارا زاتکین است.

https://www.google.com/search?q=Clara+Zetkin+Reichstagsrede+1933&rlz=1C1CHBD_deDE916DE916&source=lnms&tbm=vid&sa=X&ved=2ahUKEwjlq92x_tn9AhXFzaQKHZ0tB6YQ_AUoA3oECAEQBQ&biw=1280&bih=617&dpr=1.25#fpstate=ive&vld=cid:029bf1c0,vid:1tIfnSSEUJA

در رأی گیری انجام شده در این نشست، کاندیدای فراکسیون نازی ها هرمان گورینگ با کسب اکثریت آراء بعنوان رئیس جدید رایشتاگ انتخاب شد. گورینگ در دولت آدولف هیتلر به وزارت نیروی هوایی آلمان منصوب شد و در انتهای جنگ دوم جهانی نیز، که نیروهای ارتش سرخ برلین را تقریباً به تصرف خود درآورده بودند، او به منطقه تحت اشغال ارتش آمریکا گریخت و خود را به نیروهای آمریکایی تسلیم کرد. هرمان گورینگ در دادگاه نورنبرگ متفقین از 20 نوامبر 1945 تا 14 آوریل 1949 به اتهام ارتکاب جنایت علیه بشریت محاکمه و به اعدام محکوم شد. "دوستان" آمریکایی زندان بان اما به او کمک کردند تا او از طریق استفاده از سیانور در 15 اکتبر 1946 در زندان دست به خودکشی بزند! پیش از او هم آدولف هیتلر (30 آوریل 1945)، ژوزف گوبلز (1 مه 1945) و هاینریش هیملر (23 مه 1945) از طریق استفاده از سیانور خودکشی کرده بودند. اکثریت قاطع طبقات ثروتمند و مرفه آلمان و اتریش، کارمندان دولت، بخش اعظم اقشار وسیع خرده بورژوازی شهری، اعضاء و مسئولین حزب نازی ها بویژه چهار نفر فوق، تصمیم گیرنده گان هر روزه و مجریان آگاه همه جنایات هولناک دولت آلمان طی سالهای 1933 تا 1945، از جمله قتل عام 6 میلیون یهودیان اروپایی بودند.

*2- "Die Gleichheit"

*3- حزب سوسیالیست آمریکا SPA بعنوان شاخه آمریکایی انترناسیونال سوسیالیستی در سال 1901 تأسیس گشت. این حزب پس از کشمکش های طولانی درونی پیرامون جنگ ویتنام عاقبت در سال 1973 منحل گشت. احزاب بعدی پس از انحلال حزب اولیه عبارتند از: حزب سوسیالیست ایالات متحده آمریکا SPUSA، حزب سوسیال دموکرات ایالات متحده آمریکا SDUSA، و حزب سوسیالیسم دموکراتیک ایالات متحده آمریکا DSA.

جک لندن نویسنده سوسیالیست مشهور آمریکایی، در این تاریخ یکی از چهره های مطرح حزب سوسیالیست آمریکا است.

*4- گزارش کاملی از دومین کنفرانس بین المللی زنان کمونیست در مسکو در سال 1921. مطلب زیر از طریق برنامه ترجمه گوگل در حد رضایتبخش به فارسی/انگلیسی قابل ترجمه و مطالعه است:

https://sites.google.com/site/sozialistischeklassiker2punkt0/zetkin/zetkin-frauenbewegung/clara-zetkin-die-zweite-internationale-konferenz-der-kommunistinnen-zu-moskau

در پاراگراف 27 از گزارش بالا در ماه اوت 1921 چنین آمده است:

"بدرخواست هئیت نماینده گی زنان بلغارستان، مقرر میشود، که دفتر دبیران بین المللی کنفرانس بموقع دست به اقداماتی بزند تا روز بین المللی کمونیستی زنان در سال 1922 در همه کشورها بطور یکسان و در یک روز معین برگزار گردد. تاریخ این روز بایستی روز 8 مارس قرار گیرد. این روزی تاریخی است که طی آن در سال 1917 زنان پرولتاریای پترزبورگ [پایتخت قدیم روسیه] از طریق تظاهرات قدرتمند خود باعث آغاز اولین انقلاب روسیه در سال فوق گشتند."

(این قطعه احتمالاً برای اولین بار به فارسی ترجمه میگردد و روشن میکند که روز 8 مارس چگونه تعیین شده است.)